1- İnsan akıllı ve inanan bir varlıktır.
Allah, canlılar arasında insanı farklı yaratmış ve ona akıl vermiştir. İyi ile kötüyü, doğru ile yanlışı, yararlı ile zararlıyı aklımız sayesinde ayırt ederiz. Kur’an’da sık sık aklı kullanmaya, bilginin önemine, doğru karar vermeye vurgu yapılmıştır. (Zümer suresi 9. Ayet, Sâd suresi 29. Ayet)
İnsan aklıyla; düşünceleri ve olayları kavrar, benzerlikleri ve farklılıkları ayırt eder, olaylar arasında neden-sonuç ilişkisi kurar ve mantıklı sonuçlara ulaşmaya çalışır.
Ahlaki değerlerin önemini aklımızı kullanarak anlamaya çalışırız.
Allah’a inanmak ona güvenmektir. O’nun asla haksızlık yapmayacağına inanmaktır.
2- Evrende bir düzen vardır.
Evren, üzerinde yaşadığımız dünya ile tüm yıldız ve gezegenleri içine alan varlıklar bütünüdür. Varlıklar arasında bir denge ve düzen vardır. Evren Allah tarafından canlıların yaşayabileceği bir biçimde düzenlenmiştir. Varlıklar amaçsız yaratılmamıştır. Her varlığın bir yaratılış amacı ve ekolojik dengede bir görevi vardır. Doğadaki varlıklar arasında bir uyum vardır.
Su ve havanın insan yaşamındaki önemi, gezegenlerin belli yörüngelerde dönmesi, vücudumuzdaki organların birbiriyle uyumu bize Allah’ın belli yasalara uygun olarak varlıkları yarattığını göstermektedir.
3- Allah vardır ve birdir.
Her şeyin bir yapanı bir yaratıcısı vardır. Evreni yaratan da Allah’tır. Evrendeki varlıkların kendi kendilerini var etme güçleri yoktur. Evren hiçbir şeye muhtaç olmayan yüce bir yaratıcı tarafından yoktan var edilmiştir.
4- Her şeyi yaratan Allah’tır.
Canlı ve cansız tüm varlıkları yaratan Allah’tır. Her şeyi yoktan var eden O’dur. İnsan var olanı kullanarak ya yeni ya da var olana benzer şeyler meydana getirir. Mesela ağaçtan kereste, keresteden mobilya yapar; akarsu üzerine baraj kurar, barajdan enerji elde eder. Ama insan hiçbir şeyi yoktan var edemez. Her şeyi yoktan var eden Allah’tır.
…Allah, gökler ile yeri ve bunlar arasındakileri ancak hak ve hikmete uygun olarak ve belli bir süre içinde yaratmıştır… Rum suresi 8.Ayet.
5- Allah’ın eşi ve benzeri yoktur.
Allah başka varlıklara benzemez. Allah sıfat ve nitelikleriyle tektir. Her şeyi bilip, gören, duyan ve her şeye gücü yeten yalnızca Allah’tır. En affedici, en merhametli ve en adaletli olan odur. Yalnızca O’na dua eder ve ondan yardım dileriz.
Evrenin ve evrendeki düzenin sağlıklı işlemesi kainatta tek etkin gücün Allah olmasından dolayıdır. Din gönderme, peygamber seçme ve dini esasları belirlemede Allah’ın ortağı yoktur. Allah hiçbir şeye hiçbir kimseye benzemez. Allah’ın eşi, benzeri, dengi veya ortağı olduğunu kabul etmek; kuranda “şirk” olarak nitelenmiştir. Şirk vaz geçilmediği takdirde Allah’ın kesinlikle affetmeyeceğini bildirdiği büyük bir günahtır. (Nisa suresi 48. Ayet)
6- Allah her şeyi işitir, bilir ve görür.
Her şeyi işiten, her şeyi gören ve her şeyi bilen yalnızca Allah’tır. İnsanın görmesi duyması sınırlıdır. İnsan görmek için göze, ışığa ve görülebilecek somut varlığa ihtiyaç duyar. Allah görmek için veya duymak için herhangi bir araca veya organa ihtiyaç duymaz.
Allah gizlediklerimizi de açığa vurduklarımızı da bilir. Bizler Allah’ın her şeyi bildiğine inanırız. Bu nedenle kötü ve zararlı davranışlardan uzak durmalı, iyi ve yararlı işler yapmalıyız.
7- Allah’ın her şeye gücü yeter.
İnsanın bilgisi değil gücü de sınırlıdır. İnsanın yoktan var etme ve canlıların her türlü ihtiyacını karşılama gücü yoktur. Allah gökleri ve yeri yaratmıştır. İnsan ve hayvanların yaşaması için mükemmel bir ortam oluşturmuştur. Doğal dengenin sürüp gitmesi Allah’ın her şeye gücü yeten olmasından kaynaklanmaktadır. Bundan dolayı sorumluluklarımızı eksiksiz yaptıktan sonra tüm istek ve sıkıntılarımız için yalnızca Allah’a dua etmeliyiz. Allah’a dua ederken görünür görünmez varlıkları aracı tutmak doğru değildir.
*Allah’ın yapmak istediğinin önüne kimse geçemez.
*Allah’ın engellemek istediği bir işi kimse yapamaz.
8- Allah bizimle beraberdir.
İnsanlar yalnız yaşayamaz. İnsan toplumsal bir varlıktır.
Allah hem insanın her türlü ihtiyacını karşılayacak ortam sağlamış hem de ahlaki ve dini değerlerle insana yol göstermiştir. Bu amaçla kitaplar göndermiştir. Allah her an insanla beraberdir, onun yaptığından haberdardır. Hiçbir şey Allaha gizli kalmaz. Bizler dürüst ve adaletli olduğumuz, sorumlu davrandığımız sürece Allah daima bizimle beraberdir. Bize mutlaka yardım edecektir.
(Bakara Suresi 186. ayet, Nahl Suresi 128. ayet)
9- Çalışırım, Allah’ın yardımına güvenirim ve başarırım.
Allah bizlere öğrenme, tercih etme ve tercih ettiğimiz işi gerçekleştirme gücü vermiştir.
Dürüstlük binanın temeline benzer. Çalışmak ise temel üzerindeki sağlam bina gibidir. Temeli olmayan bir bina fazla ayakta kalamadığı gibi temeli sağlam yapılmış olsa bile üzerinde sağlam bir bina kurulmadıysa binanın ömrü kısadır.
İnsanın yaşaması için bir şeyleri tüketmesi zorunludur. Fakat insan tükettiği kadarını hatta daha fazlasını üretmelidir.
Allah insanlara çaba ve çalışmalarına göre karşılık verir.